पेरणी जवळ आली तरी सुद्धा सोयाबीनचे भाव का कमीआहेत?

दुसरीकडे, प्रक्रिया प्लांट्समध्ये सोयाबीनच गाळप चांगल सुरू आहे, आणि देशातून सोयाबीनची निर्यातही बऱ्यापैकी होत आहे. तरीही सोयाबीनचे भाव का वाढत नाहीत? नेमका कोणता दबाव सोयाबीनच्या भावावर आहे, आणि पुढील काळात सोयाबीनचे भाव वाढतील का? याबाबत आपण सविस्तर आढावा घेणार आहोत.

सोयाबीनची बाजारातील स्थिती – कमी आवक तरी भाव का वाढत नाहीत?

सोयाबीनच्या बाजारातील सध्याची परिस्थिती पाहिली, तर काही गोष्टी स्पष्ट दिसतात. सोपाच्या अहवालानुसार, एप्रिलच्या शेवटपर्यंत देशात बाजारात 77 लाख 50 हजार टन सोयाबीनची आवक झाली होती. गेल्या वर्षी याच कालावधीत ही आवक 82 लाख टन होती. म्हणजेच, यंदा बाजारात सोयाबीनची आवक गेल्या वर्षीपेक्षा कमी आहे.

त्याचबरोबर, प्रक्रिया प्लांट्समध्ये सोयाबीनच गाळपही कमी झाल आहे. एप्रिलच्या शेवटपर्यंत 70 लाख टन सोयाबीनच गाळप झाल, तर गेल्या वर्षी हेच गाळप 75 लाख टन होत. याचा अर्थ, बाजारात यंदा सोयाबीनची उपलब्धता आणि त्याच प्रक्रिया गाळप दोन्ही कमी आहे. पण तरीही सोयाबीनच्या भावात वाढ होत नाही. एका शेतकऱ्याने सांगितल की, त्याने यंदा सोयाबीन विकली, पण त्याला हमीभावापेक्षा खूप कमी दर मिळाला. ही परिस्थिती अनेक शेतकऱ्यांसमोर आहे, आणि यामुळे शेतकरी चिंतेत आहेत.

सोयापेंडच उत्पादन आणि वापर

सोयाबीनच गाळप झाल्यानंतर त्यापासून सोयापेंड तयार होत, ज्याचा उपयोग प्रामुख्याने पशुखाद्य आणि इतर उद्योगांसाठी होतो. यंदा एप्रिलच्या शेवटपर्यंत 55 लाख टन सोयापेंडच उत्पादन झाल आहे, तर गेल्या वर्षी हेच उत्पादन 60 लाख टन होत. म्हणजेच, सोयापेंडच उत्पादनही कमी झाल आहे. त्याचबरोबर, देशात सोयापेंडचा वापरही कमी झाला आहे.

यंदा आतापर्यंत 37 लाख टन सोयापेंडचा वापर झाला, तर गेल्या वर्षी हा वापर 41 लाख टन होता. म्हणजेच, यंदा 4 लाख टनांनी वापर कमी आहे. सोयापेंडची निर्यातही कमी झाली आहे. गेल्या वर्षी एप्रिलच्या शेवटपर्यंत 15 लाख टन सोयापेंडची निर्यात झाली होती, तर यंदा केवळ 13 लाख टनच निर्यात झाली. या सगळ्याचा अर्थ असा की, सोयाबीनची आवक, गाळप, सोयापेंडच उत्पादन, वापर आणि निर्यात या सर्वच बाबतीत यंदा कमी झाल्या आहेत. पण तरीही भाव का वाढत नाहीत?

सोयाबीनचा पुरवठा – उत्पादन जास्त, पण शिल्लक स्टॉक कमी

सोयाबीनच्या पुरवठ्याचा विचार केला, तर यंदा देशात सोयाबीनच उत्पादन गेल्या वर्षीपेक्षा जास्त आहे. गेल्या हंगामात 119 लाख टन सोयाबीनच उत्पादन झाल होत, तर यंदा हे उत्पादन 126 लाख टनांपर्यंत वाढल आहे, अस सोपाच म्हणण आहे. पण तरीही बाजारात सोयाबीनचा पुरवठा कमी आहे. याचं कारण आहे, गेल्या हंगामातला शिल्लक स्टॉक.

गेल्या वर्षी हंगाम सुरू होताना 24 लाख टन सोयाबीन शिल्लक होत, तर यंदा हंगाम सुरू होताना हा शिल्लक स्टॉक फक्त 9 लाख टन होता. म्हणजेच, उत्पादन जास्त असूनही शिल्लक स्टॉक कमी असल्यामुळे एकूण पुरवठा कमी झाला. भरपूर शेतकऱ्यांनी सांगितल की, त्यांनी गेल्या वर्षी सोयाबीनचा स्टॉक ठेवला होता, पण यंदा त्यांनी तो विकला, कारण भाव वाढण्याची आशा नव्हती. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांना खूप नुकसान सहन कराव लागत आहे.

भावावर दबाव आंतरराष्ट्रीय बाजार आणि नाफेडचा स्टॉक

एप्रिल महिन्यापासून सोयाबीनची आवक खूप कमी झाली आहे. एप्रिलमध्ये फक्त साडेपाच लाख टन सोयाबीन बाजारात आल. एवढ्या कमी आवक असूनही भाव वाढले नाहीत. याच मुख्य कारण आहे, आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयाबीनच्या भावावर येणारा दबाव. आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयाबीन आणि सोया तेलाचे भाव कमी आहेत, त्यामुळे भारतातून होणाऱ्या निर्यातीला कमी दर मिळत आहे. याचा परिणाम देशांतर्गत बाजारावर होत आहे, आणि सोयाबीनचे भाव वाढत नाहीत.

दुसर कारण आहे, नाफेड आणि एनसीसीएफ यांचा स्टॉक. सोपाच्या म्हणण्यानुसार, एप्रिलच्या शेवटपर्यंत शेतकरी, व्यापारी आणि प्रक्रिया प्लांट्सकडे 29 लाख टन सोयाबीनचा स्टॉक आहे. त्याचबरोबर, नाफेड आणि एनसीसीएफकडे 17 ते 18 लाख टन स्टॉक आहे. नाफेड आणि एनसीसीएफ सध्या हा स्टॉक बाजारात विकत आहेत, आणि त्याचे दर 4300 ते 4350 रुपये प्रति क्विंटलच्या दरम्यान आहेत. यंदाचा हमीभाव 4892 रुपये आहे, पण नाफेड आणि एनसीसीएफ कमी दरात सोयाबीन विकत असल्यामुळे प्रक्रिया प्लांट्स जास्त दरात सोयाबीन खरेदी करत नाहीत.

पुढील काळात सोयाबीनचे भाव वाढतील का?

पुढील काळात सोयाबीनच्या भावात वाढ होईल का, हा प्रश्न सध्या सगळ्यांना पडला आहे. एप्रिलनंतर मे, जून आणि जुलै या काळात सोयाबीनची आवक आणखी कमी होणार आहे. पण बाजारात जो काही स्टॉक आहे, तो शेतकरी आणि व्यापाऱ्यांचा असेल. त्याचबरोबर, नाफेड आणि एनसीसीएफचा स्टॉकही बाजारात येणार आहे, आणि हा स्टॉकच बाजारावर दबाव टाकणार आहे. पण काही सकारात्मक घटकही आहेत, ज्यामुळे भावात सुधारणा होण्याची शक्यता आहे.

पहिला घटक आहे, यंदाचा मान्सून. सध्या पूर्वमोसमी पावसाची चिन्ह चांगली आहेत, आणि मान्सून वेळेवर येण्याची शक्यता आहे. यंदा सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याचा अंदाज आहे. जर मान्सून चांगला झाला, आणि शेतकऱ्यांनी कमी भावामुळे सोयाबीनची लागवड कमी केली, तर पुढील काळात सोयाबीनच्या पुरवठ्यावर परिणाम होईल, आणि भावात सुधारणा होऊ शकते.

आंतरराष्ट्रीय बाजारातील प्रभाव आणि लागवडीच क्षेत्र

आंतरराष्ट्रीय बाजाराचा विचार केला, तर काही सकारात्मक चिन्ह दिसत आहेत. सध्या आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयाबीनचे भाव काहीसे वाढले आहेत, पण मोठी तेजी येण्यासाठी हे पुरेस नाही. अमेरिकेतही सोयाबीनची लागवड कमी होईल, असा प्राथमिक अंदाज आहे. पण अमेरिकेत लागवड पूर्ण झाल्यावरच याबाबत स्पष्ट चित्र समोर येईल. भारतात मात्र सोयाबीनच्या लागवडीच क्षेत्र खूप महत्त्वाच आहे.

जर यंदा शेतकऱ्यांनी कमी भावामुळे सोयाबीनची लागवड कमी केली, तर जून किंवा जुलैमध्ये सोयाबीनच्या भावात सुधारणा दिसू शकते. माझ्या एका शेतकरी मित्राने सांगितल की, तो यंदा सोयाबीनऐवजी दुसर पीक घेण्याचा विचार करत आहे, कारण गेल्या वर्षी त्याला खूप नुकसान झाल. अनेक शेतकरी असा विचार करत असतील, तर याचा परिणाम सोयाबीनच्या पुरवठ्यावर होऊ शकतो.

सोयाबीनच्या भावावर परिणाम करणारे इतर घटक

सोयाबीनच्या भावावर परिणाम करणारे आणखी काही घटक आहेत. पहिला म्हणजे, सोया तेलाची मागणी. सोयाबीनचा मुख्य उपयोग सोया तेल आणि सोयापेंडसाठी होतो. जर देशात आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोया तेलाची मागणी वाढली, तर सोयाबीनच्या भावात वाढ होऊ शकते.

दुसर म्हणजे, सरकारच धोरण. सध्या नाफेड आणि एनसीसीएफ कमी दरात सोयाबीन विकत आहेत, पण जर सरकारने हा स्टॉक बाजारात येण्यावर नियंत्रण ठेवल, तर भावात सुधारणा होऊ शकते. तिसर म्हणजे, निर्यात. जर आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयाबीन आणि सोयापेंडची मागणी वाढली, तर भारतातून निर्यात वाढेल, आणि याचा फायदा सोयाबीनच्या भावाला होऊ शकतो.

शेतकऱ्यांसाठी सल्ला काय करावं?

सोयाबीनच्या भावाबद्दल सध्या अनिश्चितता आहे. शेतकऱ्यांनी सध्या बाजारातील घडामोडींवर लक्ष ठेवण गरजेच आहे. जर तुमच्याकडे सोयाबीनचा स्टॉक असेल, तर थोडा वेळ थांबून पुढील काळात भाव वाढण्याची वाट पाहू शकता. पण जर तुम्हाला लागवडीबद्दल निर्णय घ्यायचा असेल, तर मान्सूनच निरीक्षण करा. जर पाऊस चांगला झाला, आणि लागवडीच क्षेत्र कमी झाल, तर भाव वाढण्याची शक्यता आहे. त्याचबरोबर, सरकारच्या धोरणांवरही लक्ष ठेवा. नाफेड आणि एनसीसीएफचा स्टॉक बाजारात येण्याचा वेग कमी झाला, तर भावात सुधारणा होऊ शकते.

सोयाबीनच्या भावाची भविष्यातील शक्यता

सोयाबीनचे भाव सध्या हमीभावापेक्षा कमी आहेत, आणि याच मुख्य कारण आहे आंतरराष्ट्रीय बाजारातील दबाव आणि नाफेड-एनसीसीएफचा स्टॉक. पण पुढील काळात काही सकारात्मक घटक आहेत, ज्यामुळे भावात सुधारणा होऊ शकते. यंदा जर सोयाबीनची लागवड कमी झाली, तर जून-जुलैमध्ये भावात वाढ दिसू शकते. त्याचबरोबर, आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयाबीनचा पुरवठा कमी झाला, आणि मागणी वाढली, तर याचा फायदा भारतीय बाजाराला होऊ शकतो. शेतकऱ्यांनी सध्या बाजारावर लक्ष ठेवून योग्य निर्णय घ्यावा.