हेलिकॉप्टर शॉटचा शोध धोनीने नाही लावला ! तर मग कोणी लावला ?

नमस्कार मित्रांनो, क्रिकेट हा आपल्या देशातील एक आवडता खेळ आहे. आणि या खेळामध्ये प्रसिद्ध असलेला हेलिकॉप्टर शॉट पाहिल्यावर तुम्हाला आश्चर्य वाटेल, कारण तो खेळण्यासाठी खूपच कौशल्य लागते. आज आपण या शॉटच्या मूळापासून ते लोकप्रियतेच्या शिखरापर्यंतचा प्रवास जाणून घेणार आहोत. सध्याच्या काळात हा शॉट एम. एस. धोनी यांच्यासोबत जोडला जातो, पण काही पुरावे सांगतात की सचिन तेंडुलकर यांनी 2002 मध्येच हा शॉट खेळला होता. तर चला या लोकप्रिय हेलिकॉप्टर शॉट बद्दल पूर्ण माहिती पाहूया!

क्रिकेट क्षेत्रात महेंद्रसिंग धोनी हे नाव केवळ त्यांच्या शांत स्वभावासाठीच नव्हे, तर त्यांच्या अनोख्या शैलीसाठीही प्रसिद्ध आहे. त्यामधील सर्वात चर्चेत असलेला शॉट म्हणजे “हेलिकॉप्टर शॉट”. मात्र, भारताचा माजी क्रिकेटपटू वीरेंद्र सेहवाग यांनी नुकत्याच दिलेल्या एका वक्तव्यात सांगितले की, हा शॉट धोनीचा शोध नाही, तर तो आधीपासूनच काही खेळाडूंनी खेळलेला आहे. त्यामुळे क्रिकेट प्रेमींमध्ये या विषयावर मोठी चर्चा रंगली आहे.

हेलिकॉप्टर शॉट म्हणजे काय? (What is Helicopter Shot)

हेलिकॉप्टर शॉट हा क्रिकेटमधील एक अनोखा आणि प्रभावी शॉट आहे. यात फलंदाज हाताच्या कवटीच्या ताकदीने चेंडूला जोरदार फटका मारतो. हा शॉट खास करून फुल-लेंथ किंवा यॉर्कर चेंडूंवर खेळला जातो. फलंदाज चेंडूवर हलकेसे स्पर्श करून त्याला हेलिकॉप्टरच्या पंखांप्रमाणे फिरवतो आणि तो चेंडू मैदानाबाहेर जाऊन पडतो. यासाठी हातांची चपळता, वेळेची जाण आणि मजबूत कवटी यांचा उत्तम ताळ-मेळ लागतो. हा शॉट पाहिल्यावर चाहत्यांना एक वेगळाच अनुभवायला मिळतो, कारण हा शॉट खेळणे खूप कठीण आहे.

हा शॉट खास करून मर्यादित षटकांच्या क्रिकेटमध्ये (टी-20 आणि वन-डे) लोकप्रिय आहे. गोलंदाज जेव्हा यॉर्कर चेंडू टाकतात, तेव्हा फलंदाजाला धावा काढणे कठीण होत असते. पण हेलिकॉप्टर शॉटमुळे फलंदाज हे आव्हान पेलू शकतो आणि सहज सहा धावा मारू शकतो. या शॉटचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यातील फिरकी आणि शक्ती, ज्यामुळे त्याला हेलिकॉप्टर शॉट हे नाव पडले.

Who Invented Helicopter Shot In Cricket History – (हेलिकॉप्टर शॉटचा मूळ शोधक कोण??)

हेलिकॉप्टर शॉटचा शोधक कोण याबाबत वेगवेगळ्या मतांचा आणि पुराव्यांचा साठा आहे. सध्या बहुतेक लोक मानतात की महेंद्रसिंग धोनी (MS Dhoni) हा या शॉटचा शोधक आहे. पण काही जुन्या खेळाडूंनी आणि प्रसारमाध्यमांनी याबाबत वेगळी माहिती दिली आहे. चला तर मग हेलिकॉप्टर शॉटच्या इतिहासात एक नजर टाकूया.

मोहम्मद अझरुद्दीन यांचा हेलिकॉप्टर शॉटमध्ये वाटा

काही लोकांचे मत आहे की मोहम्मद अझरुद्दीन यांनी 1990 मध्ये दक्षिण आफ्रिकेविरुद्धच्या कसोटी सामन्यात हेलिकॉप्टर शॉटसारखा फटका खेळला होता. त्यावेळी त्यांनी लँस क्लूझनरच्या चेंडूवर पाच सलग चौकार मारले होते, ज्यापैकी एक हा शॉट होता. पण त्यावेळी या शॉटला खास नाव नव्हते आणि तो नियमितपणे खेळला गेला नाही. त्यामुळे अझरुद्दीन यांना या शॉटचा मूळ शोधक मानले जात नाही.

सचिन तेंडुलकर यांचा 2002 मधील प्रयोग

सचिन तेंडुलकर यांनी 2002 मध्ये इंग्लंडविरुद्धच्या नेटवेस्ट मालिकेत हेलिकॉप्टर शॉटसारखा फटका खेळला होता. ही घटना चेस्टर-ले-स्ट्रीट येथील वन-डे सामन्यात घडली, जेव्हा सचिनने 108 चेंडूत 105 धावा केल्या. या सामन्यात पावसामुळे खेळ थांबला होता, पण सचिनने 49 व्या आणि 50 व्या षटकात हा शॉट खेळला. हा शॉट धोनीच्या शॉटशी थोडा वेगळा होता, पण त्यात हेलिकॉप्टर शॉटचे वैशिष्ट्य दिसत होते. धोनीच्या आंतरराष्ट्रीय कारकीर्दीची सुरुवात 2004 मध्ये झाली होती, म्हणजे सचिनने हा शॉट दोन वर्षांपूर्वी खेळला होता.

एम. एस. धोनी आणि हेलिकॉप्टर शॉटची लोकप्रियता

एम. एस. धोनी यांनी हेलिकॉप्टर शॉटला खऱ्या अर्थाने ओळख मिळवून दिली. त्यांनी हा शॉट नियमितपणे खेळला आणि त्याला एक खास ओळख निर्माण केली. धोनीचा बालपणीचा मित्र संतोष लाल यांनी त्याला हा शॉट शिकवला होता, ज्याला त्यांनी सुरुवातीला ‘थप्पड शॉट’ असे नाव दिले होते. धोनीने 2007 च्या टी-20 विश्वचषकात आणि 2011 च्या विश्वचषकात हा शॉट खेळून त्याची लोकप्रियता वाढवली. विशेषतः 2011 च्या अंतिम सामन्यात नुवान कुलशेखराच्या चेंडूवर हा शॉट मारून त्यांनी भारताला विजय मिळवून दिला, ज्यामुळे हा शॉट इतिहासात कोरला गेला.

संतोष लाल यांचा हेलिकॉप्टर शॉटमध्ये वाटा

धोनीच्या चित्रपट एम. एस. धोनी: द अनटोल्ड स्टोरी मध्ये संतोष लाल यांच्याबद्दल दाखवले आहे. त्यांनी धोनीला गल्ली क्रिकेटमध्ये हा शॉट शिकवला होता. पण कुटुंबाच्या जबाबदाऱ्या आणि आर्थिक परिस्थितीमुळे संतोष यांनी आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट खेळले नाही, तर धोनीने हा शॉट परिपूर्ण केला. तसेच 2013 मध्ये संतोष लाल यांचे निधन झाले, पण त्यांचा हा हेलिकॉप्टर शॉटमध्ये मोलाचा वाटा आपल्या सगळ्यांच्या आठवणीत राहील.

हेलिकॉप्टर शॉट कसा खेळला जातो? (How to Play Helicopter Shot)

हेलिकॉप्टर शॉट खेळण्यासाठी फलंदाजाला काही खास गोष्टींचा विचार करावा लागतो. पहिली गोष्ट म्हणजे चांगली पकड आणि संतुलित स्थिती. फलंदाजाने बॅटवर मजबूत पकड ठेवावी आणि पायांचे हलके संतुलन राखावे, जेणेकरून तो चेंडूवर चांगला नियंत्रण ठेवू शकेल. त्याचबरोबर, हाताची कवटीची ताकद खूप महत्त्वाची आहे. विशेषतः एम. एस. धोनी यांची कवटीची ताकद त्यांना या शॉटमध्ये यशस्वी बनवते, कारण ती चेंडूला फिरवण्यात मदत करते. पण फक्त ताकद पुरेशी नाही; चेंडूवर फटका मारण्यासाठी योग्य वेळेची जाण ठेवणेही गरजेचे आहे. जर वेळ चुकीची असेल, तर हा शॉट यशस्वी होऊ शकत नाही. त्यानंतर, फटका मारल्यानंतर बॅटला हेलिकॉप्टरच्या पंखांसारखे वर्तुळात फिरवणे म्हणजे फॉलो-थ्रू, ज्यामुळे शॉटला त्याची खास ओळख मिळते.

हा शॉट खेळण्यासाठी फक्त कौशल्यच नाही, तर खूप सराव आणि धैर्य लागते. धोनीने तर या शॉटला परिपूर्ण करण्यासाठी अनेक तास मैदानात घालवले, जेणेकरून त्याने हा शॉट आपल्या खेळाचा एक भाग बनवला.

हेलिकॉप्टर शॉटचे वैशिष्ट्ये

1. विशेषतः यॉर्कर चेंडूंवर प्रभावी:
   • वेगवान गोलंदाजांनी टाकलेल्या यॉर्कर चेंडूंवर चौका किंवा षटकार (Six) मारणे कठीण असते.
   • हेलिकॉप्टर शॉटच्या मदतीने फलंदाज चेंडूला वर उचलून षटकारासाठी पाठवू शकतो.
2. हाताच्या आणि मनगटाच्या ताकदीवर आधारित:
   • हा शॉट खेळताना मुख्यतः मनगटाची ताकद महत्त्वाची असते.
   • बॅट पूर्ण ताकदीने गोल फिरवावी लागते, ज्यामुळे चेंडूला वेग आणि उंची मिळते.
3. अतिशय कठीण शॉट:
   • योग्य वेळ, बॅटचा अँगल, शरीराची स्थिती आणि मनगटाची ताकद यांचा समन्वय असणे आवश्यक आहे.
   • चुकीच्या तंत्रामुळे शॉट खेळताना चेंडू हवेत उंच उडून झेलबाद (Catch) होण्याचा धोका असतो.

हेलिकॉप्टर शॉट कोण खेळू शकतो?

• हा शॉट खेळण्यासाठी फलंदाजाकडे उत्तम तांत्रिक कौशल्य आणि मनगटाची ताकद असावी लागते.
• धोनीसारख्या खेळाडूंनी या शॉटला लोकप्रिय केले, पण हार्दिक पंड्या, सूर्यकुमार यादव, जोस बटलर यांसारखे खेळाडूही कधी कधी हा शॉट वापर करतात.

हेलिकॉप्टर शॉटची प्रभावीता

• मैदानाच्या कोणत्याही भागात षटकार मारण्याची क्षमता देते.
• गोलंदाजांची यॉर्कर टाकण्याची योजना फसवते.
• चाहत्यांसाठी हा एक रोमांचक क्षण असतो, कारण तो खेळताना स्टाईल आणि शक्ती दोन्हीचा उत्तम ताळ-मेळ असतो.

सेहवाग यांचे विधान: “धोनीने हा शॉट शोधला नाही!”

वीरेंद्र सेहवाग यांनी एका क्रिकेट शो दरम्यान सांगितले की, “धोनीला आपण या शॉटसाठी ओळखतो, परंतु धोनीने ह्या शॉट चा शोध लावलेला नाही. हा शॉट सचिन तेंडुलकर, मोहम्मद अझरुद्दीन आणि काही इतर खेळाडू देखील खेळायचे. धोनीने फक्त ह्या शॉट ला जास्त वेळा खेळले त्यामुळे सर्वांचे लक्ष हेलिकॉप्टर शॉटकडे गेल्यामुळे हा शॉट जास्त प्रसिद्ध झाला.” त्यांच्या या वक्तव्यानंतर सोशल मीडियावर क्रिकेटप्रेमींमध्ये चर्चा रंगली आहे.

हे सुद्धा वाचा :- Manish Pandey: ‘असा ‘ कारनामा करणारा केवळ ४ था भारतीय

धोनीचा हेलिकॉप्टर शॉट का खास?

महेंद्रसिंग धोनीचा हेलिकॉप्टर शॉट हा फक्त एक क्रिकेटिंग स्ट्रोक नाही, तर क्रिकेट चाहत्यांसाठी एक अमर आठवण बनला आहे. या शॉटमुळे धोनीने स्वतःला एक वेगळ्या स्तरावर नेले आणि क्रिकेटच्या इतिहासात आपल्या नावाचा ठसा उमटवला. धोनीने हा शॉट इतका लोकप्रिय केला की तो धोनीचा ट्रेडमार्क शॉट बनलेला आहे.

धोनीच्या हेलिकॉप्टर शॉटची वैशिष्ट्ये

१) सामन्याच्या शेवटच्या टप्प्यावर प्रभावी वापर

• धोनी हा ‘फिनिशर’ म्हणून ओळखला जातो आणि त्याचा हेलिकॉप्टर शॉट हा अनेक सामन्यांमध्ये निर्णायक ठरला आहे.
• सामन्याच्या शेवटच्या षटकांमध्ये, विशेषतः जेव्हा संघाला मोठ्या फटक्यांची गरज असते, तेव्हा धोनीने हा शॉट अनेकदा खेळला आहे.
• टी-२० आणि वनडे क्रिकेटमध्ये शेवटच्या षटकांमध्ये धावा जमवण्यासाठी हा त्याचा सर्वात प्रभावी शॉट ठरला आहे.

२) यॉर्कर चेंडूंवर प्रभावी फलंदाजी

• वेगवान गोलंदाज यॉर्कर चेंडू टाकून फलंदाजाला अडचणीत आणण्याचा प्रयत्न करतात.
• मात्र, धोनीच्या हेलिकॉप्टर शॉटने हे समीकरणच बदलून टाकले.
• धोनीने यॉर्कर बॉल विरुद्ध हेलिकॉप्टर शॉट का वापर केल्यामुळे यॉर्कर बॉलला बरोबरीची टक्कर मिळाली आहे.

३) टॉप-हँड पॉवर आणि मजबूत मनगट

• धोनीच्या हेलिकॉप्टर शॉटमध्ये त्याच्या वरच्या हाताच्या ताकदीचा (Top-hand power) मोठा वाटा आहे.
• त्याच्या मजबूत मनगटामुळे तो चेंडूला सहज उचलू शकतो आणि मोठ्या फटक्यांसाठी खेळू शकतो.
• हा शॉट पूर्णतः मनगटावर अवलंबून असतो त्यामुळे इतर खेळाडूंना तो तितका सहज खेळता येत नाही.

४) धोनीच्या हेलिकॉप्टर शॉटचे आयकॉनिक क्षण (MS Dhoni Helicopter Shot)

धोनीने अनेक महत्त्वाच्या सामन्यांमध्ये हेलिकॉप्टर शॉट खेळून संघाला विजय मिळवून दिला आहे. त्यातील काही सर्वात गाजलेले क्षण:

• २०११ वर्ल्ड कप फायनल (भारत विरुद्ध श्रीलंका)
  • धोनीने नुवान कुलसेकरा याच्या चेंडूवर मारलेला सिक्स हा इतिहासातील सर्वात गाजलेला हेलिकॉप्टर शॉट ठरला.
  • त्याच्या या शॉटमुळे भारताने २८ वर्षांनंतर वर्ल्ड कप जिंकला.
• IPL मध्ये चेन्नई सुपर किंग्जसाठी जबरदस्त कामगिरी
  • धोनीने अनेक IPL सामन्यांमध्ये हा शॉट खेळून चेन्नई सुपर किंग्जसाठी विजय मिळवला.
  • विशेषतः डेथ ओव्हर्समध्ये तो मोठ्या षटकारांसाठी या शॉटचा वापर करत असे.
• ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध वनडे मालिका (२०१२)
  • धोनीने ब्रेटली सारख्या वेगवान गोलंदाजाच्या यॉर्करवर जबरदस्त हेलिकॉप्टर शॉट मारला होता.
  • हा शॉट इतका वेगवान आणि प्रभावी होता की तो थेट ९० मीटर अंतरावर स्टँडमध्ये गेला.

५) हेलिकॉप्टर शॉटचे क्रिकेटवर झालेले परिणाम

• धोनीच्या या शॉटमुळे अनेक नवोदित क्रिकेटपटूंना प्रेरणा मिळाली.
• आता अनेक युवा खेळाडू हा शॉट सराव करत आहेत, पण त्याला धोनीइतकी सफाईने खेळणे कठीण आहे.
• हार्दिक पंड्या, सूर्यकुमार यादव, जोस बटलर यांसारखे काही खेळाडू कधी कधी हा शॉट खेळतात, पण धोनीचा प्रभाव वेगळ्याच स्तरावर आहे.

क्रिकेटच्या इतिहासात हेलिकॉप्टर शॉटचा शोध कोणी लावला? जाणून घ्या पूर्ण माहिती

हेलिकॉप्टर शॉटचा शोध कोणी लावला? धोनीचा हा खास शॉट कुणाकडून शिकलाय? जाणून घ्या संतोष लाल आणि धोनीमधील अस्सल मैत्रीची कहाणी या वेबस्टोरीत – अगदी सोप्या आणि मराठी भाषेत

By Times Marathi

On एप्रिल 10, 2025

आणखी वेबस्टोरी पहा

हेलिकॉप्टर शॉटवर क्रिकेट तज्ज्ञ काय म्हणतात?

“धोनीने हा शॉट खूप प्रभावीपणे वापरला, पण काही वेळा मीही हा शॉट खेळलेला आहे.”

सचिन तेंडुलकर

“हा शॉट खेळण्यासाठी जबरदस्त मनोधैर्य आणि तगडी ताकद लागते. धोनीने याचा जबरदस्त उपयोग केला.”

रवि शास्त्री

“धोनी हा एकमेव खेळाडू आहे ज्याने हा शॉट इतका लोकप्रिय केला की आता तो त्याच्या नावाने ओळखला जातो.”

सुरेश रैना

क्रिकेट चाहत्यांची प्रतिक्रिया

सेहवाग यांच्या वक्तव्यावर सोशल मीडियावर मोठी चर्चा सुरु झाली आहे. काही लोकांना त्यांचे मत पटले, तर काहींनी धोनीच या शॉटचा खरा मास्टर असल्याचे सांगितले.

ट्विटरवरील काही प्रतिक्रिया:

• “धोनी नसता तर आज कोणी हा शॉट ओळखलंही नसतं!”
• “हो, हा शॉट आधीपासून अस्तित्वात होता, पण त्याला खरी ओळख धोनीमुळे मिळाली.”
• “धोनी म्हणजे हेलिकॉप्टर शॉट आणि हेलिकॉप्टर शॉट म्हणजे धोनी!”

महेंद्रसिंग धोनीचा हेलिकॉप्टर शॉट हा फक्त एक शॉट नाही, तर क्रिकेटमधील एक क्रांतिकारी खेळाचा भाग बनला आहे. सामन्याच्या निर्णायक क्षणी धोनीच्या मनगटाच्या ताकदीने खेळला जाणारा हा शॉट लाखो क्रिकेट चाहत्यांसाठी रोमांचक क्षण ठरला आहे. आजही जेव्हा हेलिकॉप्टर शॉटचा उल्लेख होतो, तेव्हा सर्वप्रथम धोनीचे नाव घेतले जाते, कारण त्याने या शॉटला वेगळ्याच उंचीवर नेले आहे. क्रिकेटमध्ये प्रत्येक खेळाडूचा वेगळा ठसा असतो. धोनीने हेलिकॉप्टर शॉट स्वतः शोधला नसला तरी, त्याने तो जगभरात लोकप्रिय केला. त्यामुळे भविष्यातही हा शॉट कायम “धोनीच्या नावाने” ओळखला जाणार आहे.

नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न – FAQ’s