UPI वापरणाऱ्यांनो सावधान ! ह्या गोष्टी लक्षात ठेवा नाहीतर तुमची फसवणुक होऊ शकते!

UPI म्हणजे काय?

यूपीआय, म्हणजेच युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस, हे नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) ने विकसित केलेले एक इन्स्टंट पेमेंट सिस्टीम आहे. यामुळे तुम्ही कुठेही, कधीही, बँकेच्या शाखेच्या वेळेची पर्वा न करता, त्वरित पैसे पाठवू किंवा घेऊ शकता. यूपीआयचा वापर करून तुम्ही अगदी सेकंदात व्यवहार पूर्ण करू शकता, मग तो दुकानात पेमेंट असो किंवा मित्राला पैसे पाठवणे असो.

यूपीआय कसे कार्य करते?

यूपीआय वापरण्यासाठी तुम्हाला फक्त एक स्मार्टफोन आणि यूपीआय ॲप्लिकेशन (उदा., Google Pay, PhonePe, Paytm) आवश्यक आहे. यूपीआय ॲप्लिकेशन डाउनलोड केल्यानंतर तुम्ही त्यावर तुमचे बँक खाते रजिस्टर करता. यावेळी तुम्हाला यूपीआय पिन सेट करावा लागतो, जो एक ४ ते ६ अंकी पासवर्ड असतो. हा पिन तुमच्या प्रत्येक व्यवहारासाठी आवश्यक असतो आणि तो तुमच्या बँक खात्याच्या सुरक्षेचा आधारस्तंभ आहे.

तुम्ही बाजारातून भाजी घेतली आणि विक्रेत्याने क्यूआर कोड दिला. तुम्ही तो स्कॅन करता, रक्कम टाकता, पिन एंटर करता आणि व्यवहार पूर्ण होतो. हे सगळं काही सेकंदात!

UPI फसवणुकीचे प्रकार खालीलप्रमाणे:

१. क्यूआर कोड फसवणूक

क्यूआर कोड स्कॅन करताना फसवणूक होण्याचे प्रकार वाढले आहेत. काही फसव्या व्यक्ती बनावट क्यूआर कोड तयार करतात, ज्यामुळे तुमचे पैसे चुकीच्या खात्यात जातात. उदाहरणार्थ, तुम्ही दुकानात पेमेंट करण्यासाठी क्यूआर कोड स्कॅन करता, पण तो कोड फसवा असेल, तर तुमचे पैसे दुसऱ्या व्यक्तीच्या खात्यात जाऊ शकतात.

२. यूपीआय पिन फसवणूक

काही फसव्या व्यक्ती तुम्हाला फोन किंवा मेसेजद्वारे संपर्क करतात आणि तुमचा यूपीआय पिन मागतात. उदाहरणार्थ, “मी तुम्हाला पैसे पाठवत आहे, तुमचा पिन टाका,” असे सांगून तुम्हाला फसवले जाते. लक्षात ठेवा, पैसे स्वीकारण्यासाठी यूपीआय पिनची गरज नसते, फक्त पैसे पाठवताना पिन टाकावा लागतो.

३. बनावट ॲप्लिकेशन आणि वेबसाइट्स

काही फसव्या वेबसाइट्स किंवा Apps तुम्हाला यूपीआय पिन किंवा बँक तपशील मागतात. अशा ठिकाणी तुमचा पिन किंवा खाते तपशील टाकल्यास तुमचे पैसे चोरीला जाऊ शकतात.

यूपीआय सुरक्षितपणे कसे वापरावे?

यूपीआयचा वापर सोपा आहे, पण काही सावधगिरी बाळगल्यास तुम्ही फसवणुकीपासून स्वतःला वाचवू शकता. खालील टिप्स तुम्हाला यूपीआय सुरक्षितपणे वापरण्यास मदत करतील:

१. यूपीआय पिन गुप्त ठेवा

• तुमचा यूपीआय पिन हा तुमच्या बँक खात्याचा पासवर्ड आहे. तो कोणालाही सांगू नका, मग तो तुमचा मित्र असो, कुटुंबातील व्यक्ती असो किंवा बँकेचा कर्मचारी असो.
• महत्त्वाचे: बँक किंवा यूपीआय अॅप्सचे कस्टमर केअर तुम्हाला कधीही पिन विचारणार नाहीत.

२. क्यूआर कोड काळजीपूर्वक स्कॅन करा

• फक्त विश्वासार्ह दुकानदारांचे किंवा व्यक्तींचे क्यूआर कोड स्कॅन करा.
• स्कॅन केल्यानंतर रक्कम आणि प्राप्तकर्त्याचे नाव तपासा. चुकीच्या व्यक्तीला पैसे जाण्याची शक्यता टाळता येईल.

३. अधिकृत ॲप्लिकेशन वापरा

• यूपीआय Apps फक्त Google Play Store किंवा Apple App Store वरून डाउनलोड करा. बनावट Apps टाळण्यासाठी App चे रिव्ह्यू आणि डाउनलोड्स तपासा.
• उदाहरण: Google Pay, PhonePe, Paytm हे विश्वासार्ह Apps आहेत.

४. ट्रान्झॅक्शन लिमिट सेट करा

• बहुतेक यूपीआय ॲप्लिकेशन तुम्हाला दैनंदिन किंवा मासिक ट्रान्झॅक्शन लिमिट सेट करण्याची सुविधा देतात. तुमच्या नियमित खर्चानुसार ही मर्यादा ठरवा.
• उदाहरण: जर तुम्ही दररोज फक्त ५,००० रुपये खर्च करत असाल, तर लिमिट १०,००० रुपये सेट करा. यामुळे चुकीचा व्यवहार झाल्यास नुकसान मर्यादित राहील.

५. ट्रान्झॅक्शन अलर्ट तपासा

• प्रत्येक यूपीआय व्यवहारानंतर तुम्हाला एसएमएस किंवा ॲप्लिकेशननोटिफिकेशन मिळते. यात रक्कम, प्राप्तकर्त्याचे नाव आणि शिल्लक तपासा.
• जर तुम्ही व्यवहार केला नसेल आणि तरीही अलर्ट आला, तर त्वरित तुमच्या बँकेला संपर्क करा.

६. मोबाइल सुरक्षित ठेवा

• तुमचा स्मार्टफोन स्ट्रॉन्ग पासवर्ड किंवा बायोमेट्रिक लॉक (उदा., फिंगरप्रिंट, फेस आयडी) ने सुरक्षित ठेवा.
• अनोळखी वाय-फाय नेटवर्कवर यूपीआय अॅप्स वापरणे टाळा.

यूपीआय फसवणूक झाल्यास काय कराव?

१. त्वरित बँकेला संपर्क करा

• जर तुमचे पैसे चुकीच्या व्यक्तीला गेले किंवा फसवणूक झाली, तर त्वरित तुमच्या बँकेच्या कस्टमर केअरला फोन करा. बँक तुम्हाला पुढील पावले सांगेल.
• यूपीआय App च्या हेल्प सेक्शनमधून तक्रार दाखल करू शकता.

२. प्राप्तकर्त्याशी संपर्क साधा

• जर पैसे चुकून दुसऱ्या व्यक्तीला गेले, तर त्यांच्याशी संपर्क करून पैसे परत पाठवण्याची विनंती करा. बरेचदा, लोक प्रामाणिकपणे पैसे परत करतात.

३. सायबर क्राइम पोर्टलवर तक्रार

• जर प्राप्तकर्ता पैसे परत करण्यास नकार देतो, तर cybercrime.gov.in या सरकारी वेबसाइटवर तक्रार दाखल करा. तक्रारीसाठी तुम्हाला ट्रान्झॅक्शन आयडी, रक्कम आणि तारीख यासारखे तपशील द्यावे लागतील.
• टिप: तक्रार दाखल करताना सर्व पुरावे (उदा., स्क्रीनशॉट्स, एसएमएस) जपून ठेवा.

४. पोलिसांत तक्रार

• गंभीर फसवणुकीच्या बाबतीत, जवळच्या पोलिस स्टेशनला भेट द्या आणि सायबर क्राइम सेलशी संपर्क साधा. तुमच्या तक्रारीसाठी ट्रान्झॅक्शनचा तपशील आणि पुरावे सोबत ठेवा.

यूपीआय वापरताना सामान्य चुका आणि त्यापासून बचाव

१. चुकीच्या व्यक्तीला पैसे पाठवणे

• चूक: चुकीचा यूपीआय आयडी किंवा फोन नंबर टाकणे.
• बचाव: पैसे पाठवण्यापूर्वी प्राप्तकर्त्याचे नाव आणि यूपीआय आयडी दोनदा तपासा.

२. बनावट मेसेजवर विश्वास ठेवणे

• चूक: “तुम्ही लॉटरी जिंकली आहे” किंवा “पैसे स्वीकारण्यासाठी पिन टाका” अशा मेसेजवर विश्वास ठेवणे.
• बचाव: अशा मेसेजना उत्तर देऊ नका आणि त्यातील लिंक्सवर क्लिक करू नका.

३. अनोळखी क्यूआर कोड स्कॅन करणे

• चूक: रस्त्यावर किंवा अनोळखी वेबसाइटवरील क्यूआर कोड स्कॅन करणे.
• बचाव: फक्त विश्वासार्ह दुकानदारांचे क्यूआर कोड स्कॅन करा.

यूपीआयचा भविष्यातील वापर

यूपीआयने भारतातील डिजिटल पेमेंट क्षेत्रात क्रांती घडवली आहे. NPCI च्या आकडेवारीनुसार, २०२४ मध्ये यूपीआयद्वारे दरमहा १०० कोटींहून अधिक व्यवहार होत आहेत. भविष्यात यूपीआय आणखी प्रगत होईल, ज्यामुळे ऑफलाइन पेमेंट्स, आंतरराष्ट्रीय व्यवहार आणि नवीन सुरक्षा वैशिष्ट्ये उपलब्ध होतील. पण यासोबतच, सायबर गुन्हेगारांचे तंत्रही प्रगत होत आहेत. त्यामुळे यूपीआय वापरताना सतर्क राहणे गरजेचे आहे.

सावध राहा, सुरक्षित राहा

यूपीआय हे डिजिटल पेमेंटचे भविष्य आहे, पण त्याचा वापर करताना सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे. तुमचा यूपीआय पिन गुप्त ठेवा, क्यूआर कोड काळजीपूर्वक स्कॅन करा, आणि प्रत्येक व्यवहार तपासा. जर तुम्हाला फसवणुकीची शंका आली, तर त्वरित बँकेला किंवा सायबर क्राइम पोर्टलवर संपर्क साधा. थोड्या काळजीने तुम्ही यूपीआयचा आनंद घेऊ शकता आणि स्वतःला सुरक्षित ठेवू शकता.