तुमचा मोबाइल चोरीला गेला किंवा हरवला तर पटकन करा हे काम!

मोबाइल चोरीला गेला किंवा हरवला तर शासनाने संचार साथी नावाचे पोर्टल बनविलेले आहे. संचार साथी पोर्टल हे भारत सरकारच्या दूरसंचार विभागाने (Department of Telecommunications – DoT) विकसित केलेलं एक ऑनलाइन व्यासपीठ आहे. याचा मुख्य उद्देश आहे मोबाइल वापरकर्त्यांना सुरक्षितता, पारदर्शकता आणि सुविधा प्रदान करणं. केंद्रीय दूरसंचार मंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी 16 मे 2023 रोजी, वर्ल्ड टेलिकॉम डेच्या एक दिवस आधी, या पोर्टलचं उद्घाटन केलं.

ह्या पोर्टल च काय काम आहे ते जाणून घेऊ:

• हरवलेला किंवा चोरीला गेलेला मोबाइल फोन ब्लॉक आणि ट्रॅक करणं: यामुळे चोरट्यांना तुमचा फोन वापरणं कठीण होतं.
• फसव्या KYC आणि फर्जी सिम कार्डची तपासणी: तुमच्या नावावर किती सिम कार्ड सक्रिय आहेत आणि त्यात कोणती अनधिकृत आहेत हे तपासण्याची सुविधा.
• मोबाइल फोनच्या वैधतेची तपासणी: तुम्ही खरेदी करत असलेला फोन चोरीचा किंवा नकली तर नाही ना, याची खात्री.

भारतात 117 कोटी मोबाइल ग्राहक आहेत, आणि हा आकडा जगात दुसऱ्या क्रमांकाचा आहे. अशा मोठ्या टेलिकॉम इकोसिस्टममध्ये अशा पोर्टलची गरज होती, जी सामान्य माणसाला आपल्या मोबाइल कनेक्शनवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करेल.

संचार साथी पोर्टल कस काम करत?

संचार साथी पोर्टलमध्ये अनेक मॉड्यूल्स आहेत, ज्यामुळे वापरकर्त्यांना वेगवेगळ्या प्रकारच्या सुविधा मिळतात. यापैकी तीन मुख्य मॉड्यूल्स खालीलप्रमाणे आहेत:

1. CEIR (Central Equipment Identity Register)

CEIR म्हणजेच केंद्रीय उपकरण पहचान रजिस्टर. हे मॉड्यूल हरवलेल्या किंवा चोरीला गेलेल्या मोबाइल फोनला ब्लॉक आणि ट्रॅक करण्यासाठी वापरलं जातं. याची खासियत अशी आहे की, यामुळे फोनचा IMEI नंबर (International Mobile Equipment Identity) वापरून फोन ब्लॉक केला जातो. त्यामुळे चोरट्याने सिम कार्ड बदललं तरी फोन वापरता येत नाही.

मोबाइल ब्लॉक आणि ट्रॅक कसं कराल?

1. पहिली पायरी: FIR नोंदवा
   जर तुमचा फोन हरवला किंवा चोरीला गेला असेल, तर सर्वप्रथम तुम्हाला जवळच्या पोलीस स्टेशनमध्ये FIR (First Information Report) नोंदवावी लागेल. ही FIR ऑनलाइन किंवा थेट पोलीस स्टेशनला जाऊन नोंदवता येते.
2. संचार साथी पोर्टलवर जा
   संचार साथी पोर्टलच्या अधिकृत वेबसाइटवर जा.
3. CEIR मॉड्यूल निवडा
   वेबसाइटवर ‘Citizen Centric Services’ पर्यायावर क्लिक करा आणि CEIR मॉड्यूल निवडा.
4. आवश्यक माहिती भरा
   • तुमचा मोबाइल नंबर
   • फोनचा IMEI नंबर (हा नंबर तुम्हाला फोनच्या बॉक्सवर किंवा *#06# डायल करून मिळतो)
   • फोनचा ब्रँड आणि मॉडेल
   • चोरी किंवा हरवण्याची तारीख आणि ठिकाण
   • FIR ची सॉफ्ट कॉपी
5. फॉर्म सबमिट करा
   फॉर्म सबमिट केल्यानंतर तुम्हाला एक रिक्वेस्ट आयडी मिळेल. ही आयडी तुमच्या अनुरोधाची स्थिती तपासण्यासाठी आणि भविष्यात फोन अनब्लॉक करण्यासाठी वापरली जाते.
6. ब्लॉकिंग प्रक्रिया
   फॉर्म सबमिट केल्यानंतर 24 तासांच्या आत तुमचा फोन सर्व भारतीय टेलिकॉम नेटवर्कवर ब्लॉक केला जाईल. यामुळे तो फोन कोणत्याही नेटवर्कवर वापरता येणार नाही.
7. ट्रॅकिंग प्रक्रिया
   CEIR पोर्टल टेलिकॉम ऑपरेटर्स आणि कायदा अंमलबजावणी यंत्रणांसोबत काम करतं. जर कोणी ब्लॉक केलेला फोन वापरण्याचा प्रयत्न केला, तर त्याची माहिती पोलिसांना मिळते, ज्यामुळे फोन ट्रॅक करणं शक्य होतं.

फोन परत मिळाल्यास काय?
जर तुमचा फोन परत मिळाला, तर तुम्ही CEIR पोर्टलवर जाऊन रिक्वेस्ट आयडी आणि कारण देऊन फोन अनब्लॉक करू शकता.

KYM (Know Your Mobile)

KYM म्हणजेच ‘नो योर मोबाइल’ ही सुविधा तुम्हाला खरेदी करत असलेल्या मोबाइल फोनची वैधता तपासण्यासाठी आहे. विशेषतः सेकंड-हँड फोन खरेदी करताना याचा खूप फायदा होतो. यामुळे तुम्ही खरेदी करत असलेला फोन चोरीचा, नकली किंवा ब्लॅक-लिस्टेड आहे की नाही हे तपासू शकता.

2. KYM कस वापराल?

1. IMEI नंबर मिळवा
   फोनचा IMEI नंबर तुम्हाला फोनच्या बॉक्सवर, बिलावर किंवा *#06# डायल करून मिळेल.
2. KYM पर्याय निवडा
   संचार साथी पोर्टलवर ‘Know Your Mobile’ पर्याय निवडा.
3. IMEI टाका
   15 अंकी IMEI नंबर टाका आणि OTP द्वारे सत्यापन करा.
4. स्थिती तपासा
   यानंतर तुम्हाला फोनचा ब्रँड, मॉडेल आणि तो वैध आहे की नाही याची माहिती मिळेल. जर फोन ब्लॅक-लिस्टेड, डुप्लिकेट किंवा चोरीचा असेल, तर खरेदी करू नका.

3. TAFCOP (Telecom Analytics for Fraud Management and Consumer Protection)

TAFCOP म्हणजेच फसवणूक व्यवस्थापन आणि ग्राहक संरक्षणासाठी दूरसंचार विश्लेषण. यामुळे तुम्ही तुमच्या नावावर किती सिम कार्ड सक्रिय आहेत हे तपासू शकता. जर तुमच्या नावावर कोणी अनधिकृत सिम कार्ड काढलं असेल, तर तुम्ही त्याला ब्लॉक करू शकता.

TAFCOP कसं वापराल?

1. संचार साथी पोर्टलवर जा
   https://sancharsaathi.gov.in वर जा आणि ‘TAFCOP’ पर्याय निवडा.
2. मोबाइल नंबर टाका
   तुमचा 10 अंकी मोबाइल नंबर टाका आणि कैप्चा कोड भरा.
3. OTP सत्यापन
   तुमच्या नंबरवर येणारा OTP टाका.
4. सिम कार्ड तपासा
   तुमच्या नावावर किती सिम कार्ड सक्रिय आहेत याची यादी दिसेल. यामध्ये प्रत्येक नंबरचे काही अंक लपवलेले असतात, जेणेकरून गोपनीयता राखली जाते.
5. अनधिकृत सिम ब्लॉक करा
   जर यादीत एखादा नंबर तुमचा नसेल, तर तुम्ही त्याला तिथूनच ब्लॉक करू शकता.

उदाहरण: सरकारच्या मते, संचार साथी पोर्टलच्या माध्यमातून आतापर्यंत 40 लाख फसव्या सिम कार्डची ओळख पटली आहे, आणि त्यापैकी 36 लाख सिम बंद करण्यात आले आहेत.

इतर सरकारी पोर्टलपासून संचार साथी कसं वेगळं आहे?

भारत सरकारने अनेक पोर्टल्स लॉन्च केली आहेत, जसे की डिजिटल इंडिया, उमंग, किंवा MyGov. पण संचार साथी पोर्टल हे खासकरून मोबाइल आणि टेलिकॉमशी संबंधित समस्यांसाठी बनवलं आहे. इतर पोर्टल्स सामान्यतः व्यापक सेवा देतात, जसे की सरकारी योजनांची माहिती, कर भरणे, किंवा आधार कार्डशी संबंधित सेवा. याउलट, संचार साथी पोर्टल केवळ टेलिकॉम क्षेत्रावर लक्ष केंद्रित करतं.

प्रमुख फरक:

1. विशिष्ट उद्देश
   संचार साथी पोर्टलचा उद्देश फक्त मोबाइल फोन आणि सिम कार्डशी संबंधित समस्यांचं निराकरण करणं आहे. इतर पोर्टल्समध्ये अशा विशिष्ट सुविधा नाहीत.
2. CEIR आणि TAFCOP
   CEIR आणि TAFCOP सारख्या मॉड्यूल्समुळे हे पोर्टल चोरी, फसवणूक आणि नकली फोनवर नियंत्रण ठेवण्यात यशस्वी आहे. इतर पोर्टल्समध्ये अशी तंत्रज्ञान-आधारित साधनं नाहीत.
3. AI आणि फेशियल रिकग्निशन
   संचार साथी पोर्टल ASTR (Artificial Intelligence and Facial Recognition) तंत्रज्ञानाचा वापर करतं, जे फसव्या KYC ची ओळख पटवतं. हे तंत्रज्ञान इतर पोर्टल्समध्ये वापरलं जात नाही.
4. सर्व भाषांमध्ये उपलब्ध
   संचार साथी पोर्टल हिंदी, इंग्रजी आणि देशातील सर्व भाषांमध्ये उपलब्ध आहे, ज्यामुळे ते सर्वसामान्यांसाठी सोपं आहे.

संचार साथी पोर्टलचे फायदे

1. सुरक्षितता
   तुमचा फोन चोरीला गेल्यास त्याचा गैरवापर रोखता येतो. CEIR मुळे फोन ब्लॉक होतो, आणि पोलिसांना तो ट्रॅक करणं सोपं होतं.
2. पारदर्शकता
   TAFCOP मुळे तुमच्या नावावर किती सिम कार्ड आहेत हे तपासता येतं, आणि अनधिकृत सिम ब्लॉक करता येतात.
3. सुविधा
   KYM सुविधेमुळे तुम्ही खरेदी करत असलेला फोन वैध आहे की नाही हे तपासू शकता.
4. सायबर फसवणुकीवर नियंत्रण
   संचार साथी पोर्टलने आतापर्यंत 52 लाख फसव्या सिम कार्ड बंद केले आहेत आणि 17,000 चोरीचे फोन ब्लॉक केले आहेत. याशिवाय 6,000 व्हॉट्सॲप अकाउंट्स ब्लॉक करण्यात आले आहेत.
5. वापरकर्त्यासाठी सोपं
   हे पोर्टल वापरण्यास अतिशय सोपं आहे आणि मोबाइल अॅपच्या स्वरूपातही उपलब्ध आहे.

संचार साथी पोर्टलचा प्रभाव

संचार साथी पोर्टलने मोबाइल फसवणुकीवर नियंत्रण मिळवण्यात मोठी भूमिका बजावली आहे. आतापर्यंत या पोर्टलच्या माध्यमातून:

• 4.81 लाख मोबाइल फोन ब्लॉक केले गेले.
• 2.43 लाख फोन ट्रॅक केले गेले.
• 8,000 फोन परत मिळाले.
• 52 लाख फसव्या सिम कार्ड बंद केले.

याशिवाय, सरकारने सिम कार्ड डीलर्ससाठी पोलिस व्हेरिफिकेशन आणि रजिस्ट्रेशन अनिवार्य केलं आहे, ज्यामुळे बल्क सिम खरेदीवर नियंत्रण ठेवता येतं.

तुमच्या मोबाइलची सुरक्षा, तुमच्या हातात!

संचार साथी पोर्टल हे भारत सरकारचं एक क्रांतिकारी पाऊल आहे, जे मोबाइल वापरकर्त्यांना सशक्त बनवतं. मग तुमचा फोन हरवला असेल, चोरीला गेला असेल, किंवा तुमच्या नावावर अनधिकृत सिम कार्ड असेल, या पोर्टलवर सगळ्या समस्यांचं समाधान आहे. CEIR, TAFCOP आणि KYM सारख्या सुविधांमुळे तुम्ही तुमच्या मोबाइल कनेक्शनवर पूर्ण नियंत्रण ठेवू शकता.

जर तुम्हाला तुमच्या मोबाइलची सुरक्षा वाढवायची असेल, तर आजच https://sancharsaathi.gov.in ला भेट द्या आणि या पोर्टलचा वापर करा.