भारताने केले चिनाब रेल्वे पूल चे उद्घाटन ! आणि पाकिस्तान-चीनला लागल्या मिरच्या !

या उद्घाटनाने भारताने केवळ विकासाच्या क्षेत्रात एक मोठे पाऊल टाकले नाही, तर शेजारील देशांना, विशेषत: पाकिस्तान आणि चीनला, एक कडक संदेश दिला आहे. ऑपरेशन सिंधूरनंतर हा पूल भारताच्या सामरिक रणनीतीचा एक महत्त्वाचा भाग बनला आहे. चला, या पुलाच्या वैशिष्ट्यांचा, त्याच्या सामरिक महत्त्वाचा आणि त्यामुळे भारत-पाकिस्तान-चीन यांच्यातील राजकीय समीकरणांवर होणाऱ्या परिणामांचा आढावा घेऊया.

चिनाब रेल्वे पूलाची वैशिष्ट्ये

चिनाब रेल्वे पूल हा उधमपूर-श्रीनगर-बारामुल्ला रेल्वे लिंक (USBRL) प्रकल्पाचा एक भाग आहे. हा 1,315 मीटर लांब आणि 359 मीटर उंचीचा स्टील आणि काँक्रीटचा आर्च पूल आहे. याची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• उंची आणि रचना: चिनाब नदीच्या तळापासून 359 मीटर उंचीवर असलेला हा पूल जगातील सर्वात उंच रेल्वे पूल आहे. हा पॅरिसच्या आयफेल टॉवरपेक्षा 35 मीटर उंच आहे आणि दिल्लीतील कुतुबमिनारपेक्षा पाचपट उंच आहे.
• टिकाऊपणा: हा पूल 40 किलो टीएनटी स्फोट आणि 8 रिश्टर स्केलच्या भूकंपाचा सामना करू शकतो. यावर विशेष अँटी-करोजन पेंट वापरले गेले आहे, ज्यामुळे त्याचे आयुष्य 120 वर्षांहून अधिक आहे.
• बांधकाम: या पुलाच्या बांधकामासाठी 30,350 मेट्रिक टन स्टील वापरले गेले आहे. याचे डिझाइन फिनलंडच्या डब्ल्यूएसपी ग्रुप आणि जर्मनीच्या लिओनहार्ड्ट एंड्रा एंड पार्टनर यांनी केले आहे, तर बांधकाम एफकॉन्स इन्फ्रास्ट्रक्चर लिमिटेड, व्हीएसएल इंडिया आणि दक्षिण कोरियाच्या अल्ट्रा कन्स्ट्रक्शन अँड इंजिनीअरिंग कंपनीने केले आहे.
• पर्यटन आकर्षण: हा पूल पर्यटन स्थळ म्हणूनही विकसित केला जात आहे, ज्यामुळे काश्मीरच्या पर्यटनाला चालना मिळेल.

बांधकामाचा प्रवास

चिनाब पुलाच्या बांधकामाला 2003 मध्ये मंजुरी मिळाली होती, परंतु भौगोलिक आणि तांत्रिक आव्हानांमुळे याचे काम 2017 मध्ये गतीने सुरू झाले. 2021 मध्ये आर्चचे बांधकाम पूर्ण झाले आणि 2024 मध्ये यशस्वी चाचणी रन झाले. 22 वर्षांच्या अथक प्रयत्नांनंतर हा पूल 6 जून 2025 रोजी राष्ट्राला समर्पित करण्यात आला.

सामरिक महत्त्व: पाकिस्तान आणि चीनला इशारा

काश्मीरचा ‘चिकन नेक’

चिनाब पूल अखनूर परिसरात बांधला गेला आहे, ज्याला संरक्षण तज्ञ काश्मीरचा ‘चिकन नेक’ म्हणतात. हा भाग सामरिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा आहे, कारण येथून काश्मीर खोरे आणि लडाख यांचा संपर्क देशाशी जोडला जातो. याच परिसरातून पाकिस्तान समर्थित दहशतवादी घुसखोरी करतात. या पुलामुळे भारतीय सैन्याला वर्षभर या परिसरात हालचाली करणे शक्य होणार आहे, ज्यामुळे दहशतवादी कारवायांना आळा बसेल.

ऑपरेशन सिंधूर आणि दहशतवादाविरुद्ध लढा

महिन्याभरापूर्वी भारताने ‘ऑपरेशन सिंधूर’ राबवून पहलगाम हल्ल्याला प्रत्युत्तर दिले होते. या हल्ल्यात 26 जण ठार झाले होते, ज्यामुळे काश्मीरमधील पर्यटनाला मोठा फटका बसला. चिनाब पूलामुळे आता भारतीय सैन्य आणि सुरक्षा यंत्रणांना पीर पंजाल पर्वतराजीतील दहशतवादी अड्ड्यांवर लक्ष ठेवणे आणि कारवाई करणे सोपे होईल. लष्कर-ए-तोयबा आणि जयश-ए-मोहम्मद सारख्या संघटनांचे नेटवर्क कमकुवत होण्याची शक्यता आहे.

चीनला काउंटर

चीनने पाकव्याप्त काश्मीरमधील गिलगिट-बाल्टिस्तान भागात चायना-पाकिस्तान इकॉनॉमिक कॉरिडोर (CPEC) अंतर्गत मोठ्या प्रमाणात पायाभूत सुविधांचे काम सुरू केले आहे. यामुळे भारताच्या सामरिक हितांना धोका निर्माण झाला आहे. चिनाब पूलामुळे भारताला लडाख आणि काश्मीरमधील सीमावर्ती भागात सैन्य आणि संसाधने जलद गतीने पोहोचवणे शक्य होईल. 2020 मध्ये लाईन ऑफ ॲक्च्युअल कंट्रोल (LAC) वर झालेल्या घुसखोरीच्या घटनेत भारताला कनेक्टिव्हिटीच्या कमतरतेमुळे अडचणी आल्या होत्या. आता या पुलामुळे भारताची सामरिक तयारी मजबूत होईल

आर्थिक आणि सामाजिक परिणाम

पर्यटनाला चालना

पहलगाम हल्ल्यामुळे काश्मीरमधील पर्यटनाला मोठा फटका बसला होता. चिनाब पूल आणि कटरा-श्रीनगर वंदे भारत एक्सप्रेसमुळे आता प्रवासाचा वेळ कमी होईल. यामुळे पर्यटक पुन्हा काश्मीरकडे आकर्षित होतील. हा पूल स्वतः एक पर्यटन स्थळ म्हणूनही विकसित केला जात आहे, ज्यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल.

शेती आणि व्यापार

काश्मीरची 70% अर्थव्यवस्था शेतीवर अवलंबून आहे. चिनाब पूलामुळे काश्मिरी सफरचंद आणि इतर नाशवंत वस्तूंची जलद वाहतूक शक्य होईल. यामुळे शेतकऱ्यांना देशभरातील बाजारपेठांशी थेट जोडले जाईल, ज्यामुळे त्यांचे उत्पन्न वाढेल.

रोजगार आणि विकास

या प्रकल्पामुळे स्थानिकांना रोजगाराच्या संधी मिळाल्या आहेत. तसेच, रेल्वे कनेक्टिव्हिटीमुळे काश्मीरमधील उद्योग आणि व्यापाराला चालना मिळेल. यामुळे स्थानिक तरुणांना दहशतवादापासून दूर ठेवण्यास आणि त्यांना मुख्य प्रवाहात आणण्यास मदत होईल.

राजकीय संदेश: विकासातून शह

पाकिस्तानला प्रत्युत्तर

पाकिस्तानने काश्मीरमध्ये दहशतवाद पसरवण्याचा सातत्याने प्रयत्न केला आहे. चिनाब पूल आणि वंदे भारत एक्सप्रेसच्या उद्घाटनाने भारताने विकासाच्या माध्यमातून पाकिस्तानला प्रत्युत्तर दिले आहे. हा पूल केवळ पायाभूत सुविधांचा प्रकल्प नाही, तर भारताच्या काश्मीरमधील प्रगती आणि स्थिरतेच्या वचनबद्धतेचे प्रतीक आहे. काश्मीरला रेल्वेने जोडण्याचे स्वप्न 130 वर्षांहून अधिक जुनं आहे. डोगरा शासक महाराजा हरि सिंह यांच्या काळापासून ही योजना चर्चेत होती. चिनाब पूलामुळे हे स्वप्न अखेर साकार झाले आहे.

पंतप्रधानांचा दौरा आणि उद्घाटन

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी चिनाब पूलाच्या उद्घाटनापूर्वी त्याची पाहणी केली आणि रेल्वे कर्मचारी तसेच बांधकाम कामगारांशी संवाद साधला. त्यांनी कटरा येथून श्रीनगरला जाणाऱ्या दोन वंदे भारत एक्सप्रेस गाड्यांना हिरवा झेंडा दाखवला. यावेळी जम्मू-काश्मीरचे मुख्यमंत्री ओमर अब्दुल्ला, केंद्रीय रेल्वेमंत्री अश्विनी वैष्णव आणि केंद्रीय राज्यमंत्री जितेंद्र सिंह उपस्थित होते.

पंतप्रधानांनी आपल्या X पोस्टमध्ये लिहिले, “चिनाब रेल्वे पूल हा वास्तुशास्त्राचा एक असाधारण नमुना आहे. हा पूल जम्मू आणि श्रीनगरमधील संपर्क सुधारेल आणि काश्मीरच्या विकासाला चालना देईल.”

आव्हाने आणि यश

चिनाब पुलाच्या बांधकामात अनेक आव्हाने होती. भौगोलिक अडचणी, दहशतवादी धोके आणि तांत्रिक गुंतागुंत यामुळे हा प्रकल्प अनेकदा अडकला. निसार अहमद मीर यांच्या 30 वर्षांच्या अथक प्रयत्नांमुळे हा प्रकल्प यशस्वी झाला. त्यांना दहशतवाद्यांकडून धमक्या मिळाल्या, कुटुंबाला स्थलांतर करावे लागले, तरीही त्यांनी हार मानली नाही.

विकास आणि सामरिक शक्तीचा संगम

चिनाब रेल्वे पूल हा केवळ एक पूल नाही, तर भारताच्या विकास आणि सामरिक शक्तीचा एक प्रतीक आहे. या पुलाने काश्मीरला देशाशी जोडले आहे, स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना दिली आहे आणि पाकिस्तान तसेच चीनला एक कडक संदेश दिला आहे. ऑपरेशन सिंधूरनंतर या पुलाच्या उद्घाटनाने भारताने दहशतवादाला विकासाने प्रत्युत्तर देण्याची आपली रणनीती स्पष्ट केली आहे.

हा पूल काश्मीरमधील तरुणांना नव्या संधी देईल, पर्यटनाला चालना देईल आणि भारतीय सैन्याच्या सामरिक तयारीला बळकटी देईल. यामुळे काश्मीर खोरे पुन्हा एकदा प्रगतीच्या मार्गावर येईल आणि दहशतवादाच्या सावलीतून मुक्त होईल, अशी आशा आहे.