“पूत सपूत तो का धन संचय, पूत कपूत तो का धन संचय” – एक जीवनदर्शन
भारतीय संस्कृतीत पूर्वजांनी आपल्याला अनेक महत्त्वाच्या शिकवणी दिल्या आहेत, ज्या आजही आपल्या जीवनात लागू होतात. अशाच एका प्रसिद्ध म्हणीचा विचार आपण येथे करणार आहोत – “पूत सपूत तो का धन संचय, पूत कपूत तो का धन संचय”.
या म्हणीचा अर्थ अतिशय साधा असला तरीही यामध्ये जीवनाच्या मूलभूत तत्त्वांचे सार दडलेले आहे. ही म्हण आपल्याला संपत्तीपेक्षा संस्कार आणि शिक्षणाचे महत्त्व पटवून देते. या लेखाद्वारे आपण या म्हणीच्या विविध पैलूंवर चर्चा करू.
१. म्हणीचा अर्थ आणि महत्त्व
ही म्हण दोन प्रकारच्या मुलांबाबत सांगते – सपूत (सज्जन, कर्तव्यदक्ष मुलगा) आणि कपूत (अयोग्य, दुर्व्यसनी मुलगा).
- पूत सपूत असेल तर धन संचय करण्याची गरज नाही
जर मुलगा सपूत असेल, म्हणजेच कर्तव्यदक्ष, हुशार आणि स्वावलंबी असेल, तर पालकांनी धन संचय करण्याची आवश्यकता नसते. अशा मुलाला चांगले संस्कार आणि शिक्षण दिल्यास तो स्वतःच्या मेहनतीने यश संपादन करू शकतो. - पूत कपूत असेल तर धन संचय करून काही उपयोग नाही
जर मुलगा कपूत असेल, म्हणजेच आळशी, व्यसनी किंवा गैरमार्गाला लागलेला असेल, तर पालकांनी कितीही धन संचय केले तरी त्याचा उपयोग नाही. अशा मुलामुळे संचित संपत्ती वाया जात असते आणि पालकांचे कष्ट पाण्यात जातात.
या म्हणीमधून हे स्पष्ट होते की संपत्तीपेक्षा अधिक महत्त्वाचे आहे ते योग्य संस्कार आणि शिक्षण.
२. संस्कारांचे महत्त्व
मुलांच्या संगोपनात त्यांना दिले जाणारे संस्कार फार महत्त्वाचे असतात. योग्य संस्कार असतील तर एखादा मुलगा कधीही चुकीच्या मार्गाला जाणार नाही. संस्कार म्हणजे केवळ शिस्त नाही, तर जीवनात चांगले वागण्याची आणि विचार करण्याची पद्धत होय.
योग्य संस्कारांमुळे मिळणारे फायदे:
- मुलं स्वतःच्या मेहनतीवर विश्वास ठेवतात.
- त्यांनी मिळवलेल्या संपत्तीचा योग्य उपयोग करतात.
- आई-वडिलांची आणि समाजाची प्रतिष्ठा राखतात.
- स्वतःच्या आणि इतरांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवतात.
पालकांनी आपल्या मुलांना संपत्तीपेक्षा चांगले संस्कार आणि शिक्षण दिल्यास, ते स्वतःच्या कर्तृत्वावर यश मिळवतात आणि समाजासाठी एक प्रेरणादायी व्यक्ती ठरतात.
३. सुपुत्र आणि संपत्तीचं नातं
जेव्हा आपण “सुपुत्र” म्हणजे चांगला पुत्र याबद्दल विचार करतो, तेव्हा असा मुलगा समोर येतो जो आपल्या आई-वडिलांचा आदर करतो, स्वतःच्या पायावर उभा राहतो आणि समाजात चांगलं नाव कमावतो. असा मुलगा असेल तर आई-वडिलांना त्याच्यासाठी संपत्ती जमा करण्याची चिंता करावी लागत नाही. कारण तो स्वतःच आपल्या मेहनतीने आणि हुशारीने जीवनात पुढे जाईल. उदाहरणार्थ, एखाद्या शेतकऱ्याचा मुलगा जर मेहनतीने शिकून डॉक्टर किंवा इंजिनिअर झाला, तर त्याला वडिलोपार्जित संपत्तीची गरजच काय? त्याचं शिक्षण आणि कर्तृत्वच त्याची खरी संपत्ती ठरते.
आजच्या काळातही हेच खरं आहे. ज्या घरात मुलांना स्वावलंबी बनवलं जातं, तिथे संपत्तीचा संचय हा फक्त औपचारिकता ठरतो. अशा मुलांना आपल्या आई-वडिलांचं कष्टाचं महत्त्व कळतं आणि ते ती संपत्ती सांभाळतातच, पण स्वतःच्या मेहनतीने ती वाढवतातही.
४. कुपुत्र आणि संपत्तीचा नाश
दुसरीकडे, “कुपुत्र” म्हणजे असा मुलगा जो गैरमार्गाला लागतो, व्यसनाधीन होतो किंवा जबाबदारी घेण्यास असमर्थ ठरतो. असा मुलगा असेल तर कितीही संपत्ती जमा केली तरी ती फार काळ टिकत नाही. अनेकदा असं दिसतं की, ज्या घरात मुलं बिघडलेली असतात, तिथे संपत्ती वाया जाते – मग ती दारू, जुगार किंवा इतर वाईट सवयींमध्ये उधळली जाते. अशा परिस्थितीत आई-वडिलांनी आयुष्यभर कष्ट करून जमा केलेली संपत्ती क्षणात नष्ट होते.
उदाहरणच घ्यायचं झालं तर, एखाद्या श्रीमंत व्यापाऱ्याने आपल्या मुलासाठी लाखो रुपये जमवले, पण तो मुलगा जर व्यसनी असेल तर ती संपत्ती काही वर्षांतच संपून जाईल. याउलट, जर त्याच व्यापाऱ्याने मुलाला चांगली शिकवण दिली असती, तर संपत्तीपेक्षा जास्त मोलाचं काहीतरी त्याला मिळालं असतं – आत्मसन्मान आणि स्वावलंबन.
५. शिक्षणाचा प्रभाव
शिक्षण हा माणसाच्या आयुष्यातील सर्वात मौल्यवान ठेवा आहे. चांगले शिक्षण असले की कोणतीही व्यक्ती आत्मनिर्भर होऊ शकते.
शिक्षण आणि संपत्ती यातील फरक:
| शिक्षण | संपत्ती |
| शिक्षण कायमस्वरूपी असते | संपत्ती नष्ट होऊ शकते |
| शिकलेला माणूस स्वतः संपत्ती कमवू शकतो | पैसा हातून गेला की अशिक्षित माणूस असहाय्य होतो |
| शिक्षण माणसाला चांगला विचार करण्यास शिकवते | पैसा अनेकदा अहंकार आणि चुकीच्या मार्गाला नेतो |
म्हणूनच “पूत सपूत तो का धन संचय” ही म्हण आपल्या मुलांना शिक्षण आणि कौशल्य देण्याचे महत्त्व पटवते.
६. आजच्या काळातील प्रासंगिकता
ही म्हण केवळ पारंपरिक काळापुरती मर्यादित नाही, तर आजच्या आधुनिक युगातही तितकीच लागू आहे. आजच्या पालकांनी आपल्या मुलांना पैसे आणि संपत्तीपेक्षा शिक्षण, कौशल्य आणि योग्य विचारसरणी शिकवली पाहिजे.
आजच्या काळात लागू होणारे मुद्दे:
- स्टार्टअप युग आणि आत्मनिर्भरता – आज अनेक यशस्वी उद्योजक स्वतःच्या मेहनतीवर मोठ्या कंपनी उभारतात. त्यांना वारसाहक्काने पैसा मिळालेला नसतो, तर त्यांचे ज्ञान, कौशल्य आणि मेहनत त्यांना पुढे नेते.
- व्यसनाधीनता आणि फाजील श्रीमंती – काही पालक आपल्या मुलांना भरपूर पैसा देतात, पण योग्य संस्कार देत नाहीत. त्यामुळे असे मुले व्यसन, फाजील खर्च आणि चुकीच्या मार्गाला लागतात.
- करिअर प्लॅनिंगचे महत्त्व – मुलांना योग्य शिक्षण आणि करिअर मार्गदर्शन दिल्यास ते स्वतःच्या मेहनतीवर यश मिळवू शकतात.
७. उत्तम पालकत्वाचे तत्त्वज्ञान
पालकांनी मुलांना संपत्तीपेक्षा मूल्ये, संस्कार आणि शिक्षण यांचे महत्त्व शिकवले पाहिजे.
पालकांनी घ्यायची काळजी:
- मुलांमध्ये स्वावलंबनाची वृत्ती निर्माण करावी.
- त्यांना कठोर परिश्रमाचे महत्त्व पटवून द्यावे.
- चांगल्या वाईटाचा विवेक विकसित करण्यास मदत करावी.
- फाजील श्रीमंतीपेक्षा आत्मनिर्भरतेला प्राधान्य द्यावे.
जर पालक हे गुण आपल्या मुलांमध्ये रुजवू शकले, तर त्यांना संपत्ती संचय करण्याची गरज भासणार नाही.
८. ऐतिहासिक आणि पौराणिक संदर्भ
भारतीय इतिहास आणि पुराणकथांमध्येही ही म्हण लागू होते.
- शिवाजी महाराज: जिजाऊंनी त्यांना उत्तम शिक्षण आणि युद्धकौशल्य शिकवले. त्यामुळे ते स्वराज्याचे संस्थापक झाले.
- अभिमन्यू: त्याला जन्मतःच संपत्ती लाभली नाही, पण त्याच्या शिक्षणाने त्याला योध्दा बनवले.
- ययाती राजाची कथा: त्याने आपल्या मुलांना संपत्तीपेक्षा शिक्षणाचे महत्त्व शिकवले.
या उदाहरणांमधून हे स्पष्ट होते की संपत्तीपेक्षा शिक्षण आणि संस्कार अधिक महत्त्वाचे असतात.
९. अंतिम विचार
“पूत सपूत तो का धन संचय, पूत कपूत तो का धन संचय” ही म्हण आपल्याला समजावते की संपत्तीपेक्षा संस्कार आणि शिक्षण अधिक मूल्यवान आहेत.
- चांगले संस्कार असतील तर मुलगा स्वतःची संपत्ती निर्माण करू शकतो.
- जर तो चुकीच्या मार्गावर गेला, तर कितीही संपत्ती संचय केली तरी ती वाया जाते.
- संपत्तीचा संचय करण्यापेक्षा मुलांना स्वावलंबी आणि कर्तव्यदक्ष बनवण्यावर भर द्यावा.
- शिक्षण, मेहनत आणि आत्मनिर्भरता हाच खरा ठेवा आहे.
यामुळेच, संपत्तीपेक्षा आपल्या मुलांच्या शिक्षणावर आणि संस्कारांवर भर देणे हेच पालकांसाठी खरे बुद्धिमान निर्णय ठरेल.
