ड्रमस्टिक, ज्याला मराठीत शेवग्याच्या शेंगा असे म्हणतात, ही एक अशी भाजी आहे जी भारतात आणि जगभरात अनेक घरांमध्ये आहाराचा भाग आहे. शेवगा (Moringa oleifera) या झाडाच्या शेंगा, पाने, फुले आणि बिया यांचा उपयोग केवळ स्वयंपाकातच नाही, तर औषधी आणि पौष्टिक दृष्टिकोनातूनही केला जातो. शेवग्याला “चमत्कारी झाड” (Miracle Tree) असेही म्हणतात, कारण त्यात अनेक पोषक तत्त्वे आणि औषधी गुणधर्म आहेत. या लेखात आपण ड्रमस्टिक खाण्याचे फायदे, त्याचा आहारातील उपयोग, आणि इतर उपयुक्त माहिती जाणून घेणार आहोत.
ड्रमस्टिक म्हणजे काय?
शेवग्याचे झाड हे मूळचे भारतीय उपखंडातील आहे, परंतु आता ते जगभरातील उष्णकटिबंधीय आणि उप-उष्णकटिबंधीय भागात आढळते. शेवग्याच्या शेंगा (ड्रमस्टिक) लांब, पातळ आणि हिरव्या रंगाच्या असतात. त्यांचा आकार ड्रमच्या काड्यांसारखा असल्याने त्यांना “ड्रमस्टिक” असे नाव पडले. शेवग्याच्या शेंगा, पाने, फुले आणि बिया यांचा उपयोग खाण्यासाठी आणि औषधांसाठी केला जातो. शेवग्याच्या झाडाला कमी पाणी आणि सुपीक जमिनीची गरज नसते, त्यामुळे ते सहज वाढते आणि शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरते.
ड्रमस्टिकमधील पोषक तत्त्वे
ड्रमस्टिक हे पोषक तत्त्वांचा खजिना आहे. त्यात जीवनसत्त्वे, खनिजे, अँटिऑक्सिडंट्स आणि प्रथिने यांचा समावेश आहे. खालीलप्रमाणे ड्रमस्टिकमधील प्रमुख पोषक तत्त्वे आहेत:
- जीवनसत्त्वे: ड्रमस्टिकमध्ये जीवनसत्त्व A, C, आणि E भरपूर प्रमाणात असते. जीवनसत्त्व C रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते, तर जीवनसत्त्व A डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे.
- खनिजे: कॅल्शियम, पोटॅशियम, लोह आणि मॅग्नेशियम यांसारखी खनिजे ड्रमस्टिकमध्ये आढळतात. कॅल्शियम हाडे मजबूत करते, तर लोह रक्तातील हिमोग्लोबिन वाढवते.
- अँटिऑक्सिडंट्स: ड्रमस्टिकमध्ये क्वेर्सेटिन आणि क्लोरोजेनिक ऍसिडसारखे अँटिऑक्सिडंट्स असतात, जे शरीरातील फ्री रॅडिकल्सशी लढतात आणि पेशींचे नुकसान टाळतात.
- प्रथिने: शेवग्याच्या पानांमध्ये आणि शेंगांमध्ये प्रथिने असतात, जे शाकाहारी लोकांसाठी प्रथिनांचा चांगला स्रोत आहे.
- फायबर: ड्रमस्टिकमध्ये फायबरचे प्रमाण जास्त असते, जे पचनक्रिया सुधारते आणि बद्धकोष्ठता टाळते.
ड्रमस्टिक खाण्याचे आरोग्यदायी फायदे
ड्रमस्टिक खाण्याचे अनेक आरोग्यदायी फायदे आहेत. खालीलप्रमाणे त्याचे काही प्रमुख फायदे आहेत:
- रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते:
- ड्रमस्टिकमध्ये जीवनसत्त्व C आणि अँटिऑक्सिडंट्स भरपूर असतात, जे रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करतात. यामुळे सर्दी, खोकला आणि इतर संसर्गजन्य आजारांपासून संरक्षण मिळते.
- हाडे मजबूत करते:
- ड्रमस्टिकमध्ये कॅल्शियम आणि मॅग्नेशियम भरपूर असते, जे हाडे आणि दात मजबूत करण्यास मदत करते. विशेषतः लहान मुलांसाठी आणि वृद्धांसाठी हे फायदेशीर आहे.
- रक्तातील साखर नियंत्रित करते:
- काही संशोधनांनुसार, ड्रमस्टिक रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करते. त्यातील अँटिऑक्सिडंट्स आणि फायबर इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधारतात, ज्यामुळे मधुमेहाच्या रुग्णांसाठी हे उपयुक्त आहे.
- रक्तदाब नियंत्रित करते:
- ड्रमस्टिकमध्ये पोटॅशियम असते, जे रक्तदाब नियंत्रित करते. यामुळे हृदयविकाराचा धोका कमी होतो.
- रक्ताल्पता (अ‍ॅनिमिया) कमी करते:
- ड्रमस्टिकमध्ये लोह आणि फॉलिक ऍसिड असते, जे रक्तातील हिमोग्लोबिन वाढवते आणि रक्ताल्पता कमी करते. गर्भवती महिलांसाठी हे खूप फायदेशीर आहे.
- पचनक्रिया सुधारते:
- ड्रमस्टिकमधील फायबर पचनक्रिया सुधारते आणि आतड्यांचे आरोग्य राखते. यामुळे बद्धकोष्ठता, अपचन आणि पोटदुखी यांसारख्या समस्या कमी होतात.
- त्वचेचे आणि केसांचे आरोग्य सुधारते:
- ड्रमस्टिकमधील जीवनसत्त्व E आणि अँटिऑक्सिडंट्स त्वचेला निरोगी ठेवतात आणि वृद्धत्वाची लक्षणे कमी करतात. तसेच, त्यातील प्रथिने आणि खनिजे केसांच्या वाढीसाठी उपयुक्त आहेत.
- वजन कमी करण्यास मदत:
- ड्रमस्टिकमध्ये कॅलरी कमी आणि फायबर जास्त असते, ज्यामुळे पोट भरलेले राहते आणि भूक नियंत्रित राहते. यामुळे वजन कमी करण्याच्या आहारात ड्रमस्टिकचा समावेश करणे फायदेशीर ठरते.
ड्रमस्टिकचा आहारातील उपयोग
ड्रमस्टिकचा उपयोग भारतीय स्वयंपाकात विविध प्रकारे केला जातो. खालीलप्रमाणे काही लोकप्रिय पदार्थ आहेत:
- सांबार: दक्षिण भारतात ड्रमस्टिकचा उपयोग सांबारमध्ये केला जातो. यामुळे सांबारला एक खास चव आणि पौष्टिकता मिळते.
- शेवग्याच्या शेंगांची भाजी: महाराष्ट्रात शेवग्याच्या शेंगा उकडून त्याची भाजी बनवली जाते. यात कांदा, टोमॅटो आणि मसाले घालून ती चविष्ट बनते.
- सूप: ड्रमस्टिकपासून पौष्टिक सूप बनवले जाते, जे विशेषतः थंडीच्या दिवसांत आरोग्यासाठी चांगले असते.
- शेवग्याच्या पानांचा उपयोग: शेवग्याच्या पानांचा उपयोग पराठे, डाळ किंवा सूपमध्ये केला जातो. पानांमध्ये शेंगांपेक्षा जास्त पोषक तत्त्वे असतात.
- आचार आणि लोणचे: काही ठिकाणी ड्रमस्टिकपासून आचार आणि लोणचे बनवले जाते, जे जेवणाला चव वाढवते.
ड्रमस्टिकचे इतर उपयोग
ड्रमस्टिकचा उपयोग केवळ खाण्यासाठीच नाही, तर इतरही अनेक बाबींसाठी केला जातो:
- औषधी उपयोग:
- आयुर्वेदात शेवग्याचा उपयोग अनेक आजारांवर उपचारासाठी केला जातो. शेवग्याच्या पानांचा रस जखमांवर लावला जातो, तर बियांचे तेल त्वचेसाठी वापरले जाते.
- पाणी शुद्धीकरण:
- शेवग्याच्या बिया पाणी शुद्ध करण्यासाठी वापरल्या जाऊ शकतात. त्यातील रासायनिक गुणधर्म पाण्यातील अशुद्धता कमी करतात.
- पशुखाद्य:
- शेवग्याची पाने आणि शेंगा पशुखाद्यासाठी वापरली जाऊ शकतात, ज्यामुळे पशुधनाचे आरोग्य सुधारते.
- सौंदर्य प्रसाधने:
- शेवग्याच्या तेलाचा उपयोग सौंदर्य प्रसाधनांमध्ये केला जातो. हे तेल त्वचेला मॉइश्चराइझ करते आणि केसांना पोषण देते.
ड्रमस्टिक खाताना घ्यावयाची काळजी
ड्रमस्टिक खाणे सामान्यतः सुरक्षित आहे, परंतु काही गोष्टींची काळजी घ्यावी:
- जास्त प्रमाणात खाऊ नये: ड्रमस्टिक जास्त प्रमाणात खाल्ल्यास पोटदुखी किंवा जुलाब होऊ शकतात.
- गर्भवती महिलांनी सावधगिरी बाळगावी: शेवग्याच्या मुळांचा आणि बियांचा जास्त वापर गर्भवती महिलांसाठी हानिकारक ठरू शकतो.
- औषधांशी संनादीकरण: जर तुम्ही मधुमेह किंवा रक्तदाबाची औषधे घेत असाल, तर ड्रमस्टिक खाण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
उपयुक्त माहिती
- शेवग्याचे उत्पादन: भारत हा शेवग्याच्या उत्पादनात आघाडीवर आहे. आंध्र प्रदेश, तमिळनाडू आणि कर्नाटक ही शेवग्याच्या उत्पादनाची प्रमुख राज्ये आहेत.
- जागतिक मान्यता: संयुक्त राष्ट्रांच्या अन्न आणि कृषी संघटनेने (FAO) शेवग्याला “सुपरफूड” म्हणून मान्यता दिली आहे.
- पर्यावरणीय फायदे: शेवग्याचे झाड कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेते आणि हवामान बदलाशी लढण्यास मदत करते.
निष्कर्ष
ड्रमस्टिक (शेवग्याच्या शेंगा) खाणे खरोखरच फायदेशीर आणि उपयुक्त आहे. त्यात असलेली पोषक तत्त्वे, अँटिऑक्सिडंट्स आणि औषधी गुणधर्म यामुळे ते आरोग्यासाठी खूप चांगले आहे. ड्रमस्टिकमुळे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते, हाडे मजबूत होतात, रक्तातील साखर आणि रक्तदाब नियंत्रित राहतो, आणि पचनक्रिया सुधारते. तसेच, स्वयंपाकात त्याचा उपयोग करून तुम्ही तुमच्या जेवणाला चव आणि पौष्टिकता दोन्ही देऊ शकता. शेवग्याच्या झाडाचे इतरही अनेक उपयोग आहेत, जसे की पाणी शुद्धीकरण आणि सौंदर्य प्रसाधने. थोडक्यात, ड्रमस्टिक हे एक अष्टपैलू आणि पौष्टिक अन्न आहे, जे प्रत्येकाच्या आहारात असायलाच हवे.
